Қазақстаннан білікті мамандар кетіп жатыр

Совет одағы күйрегеннен кейін Қазақстан демографиялық қиын кезеңнен өтті. Әсіресе Қазақстан халқының саны 14 миллион 851 мың адам болған 2001 жыл ауыр болды. Туу мен өлім-жітімнің табиғи процесінен басқа, демографиялық проблемалардың қатарына халықтың көші-қон мәселесі, әсіресе сыртқы миграция қосылды. 

Ресми деректер бойынша, 1990-1998 жылдары Қазақстаннан жыл сайын  200-400 мыңдай адам қоныс аударған. Тек 2004 жылы ғана иммигранттардың саны эмигранттардан асты. Сөйтсе де, елдің көші-қон мәселесінде түйткілді  тұстар аз емес.

МЫҚТЫ МАМАНДАР ШЕТЕЛГЕ КЕТУДЕ

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Қазақстандағы миграциялық процестер саяси және этникалық факторлардың ықпалымен жүрді. Кейін әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және басқа да факторлардың әсері байқалды. Қазақстан экономикасының өсуі елге қосымша жұмыс күшінің келуіне әсер етті. Сондықтан Қазақстанға еңбек мигранттары, әсіресе көршілес елдерден көп келді.

Шетелде тұратын қазақтарды көшіріп әкелу жөніндегі бағдарламаның арқасында елдің демографиялық мәселесімен қатар, еңбек нарығындағы кейбір қиындықтар да шешілді. Бұл бағдарлама жақында уақытша тоқтатылды.

Дегенмен қазақ миграциясының бір ерекшелігі,  білікті мамандардың шетке кетуі. Статистика жөніндегі агенттіктің Азаттық радиосына берген деректеріне сәйкес, Қазақстаннан сыртқа кеткен, жасы 15-тен асқан азаматтардың білім деңгейі төмендегі талдау кестесінен көрінеді.

Мақала авторы төмендегі кестені статистика жөніндегі агенттіктің деректері негізінде құрастырды:


Ресми цифрлардан көріп отырғанымыздай, соңғы үш жылда «жоғары білімді», «аяқталмаған жоғары білімді», «орта арнаулы білімді» санаттары бойынша дисбаланс 16 мың 809 адам болған. Осы уақыт ішінде Қазақстаннан жоғарыда аталған санаттар бойынша барлығы 51 мың 605 маман кеткен. Олардың басым бөлігі негізінен ТМД елдеріне қоныс аударған. Білікті мамандардың шетке кетуі Қазақстан экономикасына зиянын тигізіп отыр.

«ИМПОРТҚА» СҮЙЕНУ 

Тәуелсіздік алғанға дейінгі Қазақстан шетелдіктер үшін үрке қарап, қорқа  танысатын жұмбақ аймақ болды. Қазір еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жыл сайын республикаға шетелден жұмыс күшін шақыру квотасын белгілейді.

Ережеге сәйкес, квота мынадай санатқа бөлінеді: «1» және «2» санат - басшы қызметкерлер, жоғары және орта кәсіби білімді мамандар, «3» – білікті жұмысшылар, «4» - ауыл шаруашылығы саласында жұмыс істеуге келетін маусымдық жұмысшылар. 

Ресми кестедегі цифрлар мынаны көрсетеді:


Қазақстанға білімді, кәсіби біліктілігі жоғары мамандарды алдыру ел экономикасы үшін тиімді.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Біржан Нұрымбетов Азаттық сайтында өткізген онлайн-конференциясында «Соңғы үш-төрт жылда елге жыл сайын орта есеппен 30 мыңдай шетелдік маман шақырылды. Оның 70-80 пайызы - білімді, тәжірибесі мол мамандар. Ел экономикасын дамытуға аса қажет мұндай мамандарды біздің білім беру жүйесі даярламайды» деген еді.

Бүгінгі күні банктердің көбінде, ірі компания немесе фирма басшылығының құрамында кеңесші, вице-президент сияқты шетелдік мамандар бар. Шетелдік мамандарға айрықша мәртебе беріледі.

Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі атақты британдық кеңесшінің көмегіне жүгініп отыр. Халықаралық саясатта салмағы зор тұлға саналатын Тони Блэрді жалдауға Қазақстан қазынасынан ресми дерек бойынша жылына сегіз миллион фунт стерлинг бөлінеді.

Алайда шеттен шақырылған мамандардың еңбегінің тиімділігін бағалайтын нақты өлшемдер жоққа тән. Оларды білімімен бөлісуге, Қазақстанға тың жаңалықтар мен жаңа технологияларды енгізуге, инвестиция құюға мәжбүрлеу - тағы бір түйінді мәселе. Осындай қызметтегі жергілікті жоғары білікті мамандардың жалақысы шетелдіктердің жалақысынан төмен деген шағым жиі айтылады.

СТУДЕНТ КӨП,  КӘСІБИ МАМАН АЗ

Елдің жоғары оқу орындарында (ЖОО) оқитын студенттер саны көбейген сайын, ондаған мың маманның сырттан келуі - таңғалатын жағдай. Бүгінгі таңда ЖОО мен студенттердің саны совет заманындағы жағдаймен салыстырғанда үш есе көп. Ал ел экономикасы кейбір көрсеткіштер бойынша ол деңгейге жеткен жоқ.

Азаттық сайтының экономикалық шолушысы құрастырған бұл кесте Қазақстандағы студенттер мен жоғары оқу орындарында сабақ беретін оқытушылар санының айтарлықтай көбейгенін көрсетеді.


Олай болса, ЖОО бітірген түлектер қайда кетті? Олар Қазақстанның еңбек нарығында неге көрінбейді? Ресми дерекке сәйкес, тек 2009 және 2010 жылдары сәулет-құрылыс мамандығы бойынша – 1 мың 891 адам, медицина – 1 мың 854, педагогика – 3 мың 923, техника – 9 мың 428, экономика – 4 мың 772, заң – 1 мың 319, ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша – 1 мың 35, әртүрлі кәсіп игерген 8 мың 866 маман шетелге кеткен.

Осы арада «Білім және ғылым министрлігі мамандық түрлері бойынша еңбек нарығындағы сұранысты мүлде зерттемейді ме?» деген ой келеді. Билік Қазақстанда білім алып, тәрбиеленген, бірақ шетелге кеткісі келетін білікті мамандарды елде алып қалудың жолдарын іздестіргені жөн. Олар ел экономикасын, оның қыр-сырын, қазақ халқының менталитеті, салт-дәстүрі, мәдениетін жетік білетін мамандар.

ТЕХНИКА МАМАНДАРЫ ЖЕТІСПЕЙДІ

Ескеретін жайт - Қазақстаннан негізінен техникалық білімі бар мамандар кетіп жатыр. Елді индустриаландыру жоспары қолға алынған тұста мұның әсері қатты білінді. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жыл сайын ішкі еңбек нарығына керек мамандықтардың тізімін құрастырады.

Тізімге техникалық шикізатты химиялық өңдеу аппаратшысы, ұңғымаларды күрделі жөндеуші, теңіздегі қалқымалы ұңғыма агрегатының бұрғылаушысы, биіктікте істейтін монтаждаушы-дәнекерлеуші мен монтаждаушы-элекромонтер, гальваник, геодезист, геолог, гидротехник, гидрогеолог және басқа да көптеген мамандар енген.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі еңбек нарығында жетіспейтін мамандарды даярлау мәселесін үкімет деңгейінде неліктен шеше алмай отыр? Білім беру жүйесі мен еңбек нарығындағы сұраныс арасында тығыз байланыстың жоқтығы осы арада анық байқалады.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау вице-министрі Біржан Нұрымбетов Азаттық сайтының оқырмандарының сауалына «Біз қазақстандық мамандарды даярлауымыз керек. «Кадрмен қамтамасыз етуде дисбаланс бар» деген ойыңызбен толық келісемін. Индустриализация жобаларына қажет еңбек ресурстарына мұқтаждықтың басым бөлігін техника саласының білімді мамандары мен жұмысшы мамандықтары құрайды» деп жауап берген еді.