Он бес ай бұрын "Талибан" қозғалысы билікке келіп, мектептерді жаба бастағалы, елде қыздарды ерте әрі мәжбүрлеп тұрмысқа беру жиілеген. Көбі қызының қолын тәліптер сұрай ма деп қауіптеніп, осы қадамға барып жатыр.
Бір жыл бұрын "Талибан" қозғалысы Батыс қолдап келген ауған үкіметін құлатып, билікке келді. Содан бері тәліптер билігін күшейтіп, елдегі оппозицияны басып-жаншыды. Сарапшылар топ ішінде талас-тартыстың күшеюі тәліптер билігіне қауіп төндіріп отыр дейді.
"Талибан" үкіметі Ауғанстандағы зайырлы мектептерді, университеттер мен оқу орталықтарын діни медресеге айналдырып жатыр. Қозғалыс өкілдері елде жүздеген ислам семинариясы ашылатынын мәлімдеді. Сарапшылар тәліптер балалардың "миын улап", Ауғанстандағы зайырлы білім беру жүйесін жойғысы келеді дейді.
Ауғанстанда билікте отырған "Талибан" қозғалысы мен Тәжікстанның онсыз да мәз емес қарым-қатынасы кейінгі кезде одан сайын ушығып кетті. Тәліптер Тәжікстанмен шекараны жауып, Ауғанстанға тауар таситын жүк көліктерін өткізбей жатыр.
Тамызда "Талибан" қозғалысы Ауғанстанда өз билігін орнатқанда, бұлай боларын ешкім күтпеген еді. Бірақ тәліптер билікке келген соң біршама қиындыққа тап болды. Ел халықаралық көмектен қағылып, экономикалық ахуал ауырлады. "Ислам мемлекеті" лаңкестік тобы да тәліптерге қауіп төндіре бастады.
"Талибанға" Ауғанстанның солтүстігіндегі Жауызжан провинциясында тұратын жүздеген өзбек және түркімен азаматын күштеп көшірді деген айып тағылды. Пана іздеуге мәжбүр болғандардың айтуынша, пуштундар тәліптердің көмегімен өзбектер мен түркімендерді үйлерінен қуып, жерлерін тартып алған.
Тәліптер көшеде өткен-кеткен кісіні тоқтатып, телефонын тексереді. Егер музыка немесе видео тапса, әлгі адамды ұрып-соғып, смартфонын тартып алады немесе көзін жояды дейді Азаттық сөйлескен ауған азаматтары. Талибанның кей мүшелері мұны жоққа шығарса, кейбірі мойындайды.
Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар Ауғанстанға жіберген делегациясына бірде-бір әйелді қоспағаны үшін сынға қалып отыр. Құқық қорғаушылар мұны тәліптерге мойынсұну деп бағалады.
Тәліптер "Ислам мемлекетінің" Хорасан тобымен күресті үдетіп, елдегі сәләфтарды қудалап жатыр. Сарапшылар мұны Ауғанстандағы соғыстың жаңа кезеңі деп атаса, халық шиеленіс соңы қантөгіске ұласа ма деп алаңдайды.
АҚШ-тың "Әл-Қайда" террор тобына қарсы Ауғанстанда шабуыл бастағаннан кейін 20 жылдан соң бұл соғыс аяқталғандай. Бірақ шартарапқа тамыр жайып үлгерген террор желісі ауған жерінен тағы да бас көтеруі мүмкін дейді сарапшылар. Тәліптер Ауғанстанда билікке қайта келген соң ондай қауіп ұлғая түсті.
"Талибан" қозғалысы билікке келген Ауғанстанда "Әл-Қайда" террор тобы қайта күш алуы ықтимал. Бірақ тәліптерге кесірін тигізуден қашқақтап, бұрынғыдай жаһандық шабуылдар жасап емес, жергілікті жихадшыларға болысып, әдіс-тәсілін өзгертуі мүмкін дейді сарапшылар.
Тәліптердің лидері Малави Хибатулла Ахунзада Ауғанстанның бас көсемі болып жарияланды. Осылайша тұйық әрі қатал молда елдегі жаңа биліктің ең жоғары лауазымын атқармақ.
Ауғанстан экономикасы кейінгі 20 жыл бойы халықаралық көмектің арқасында өсті. Бірақ "Талибан" билікке келген соң 38 миллион халқы бар елге гуманитарлық дағдарыс пен азық-түлік тапшылығы қатері төнді. Бұл кейінгі екі аптада айқын байқалып отыр.
Ауғанстанда билікті басып алған тәліптер қиын таңдаудың алдында тұр. Батыс елдері "Талибан" билігі легитимді болғысы келсе адам құқықтарын сақтап, терроризмге қарсы күрес саласында бірқатар міндеттемені орындасын деген талап қойды. Әйткенмен тәліптер билігін шартсыз мойындауға дайын елдер де бар.
Пәкістанның оңтүстік-батыс өлкесінде саны аз этникалық топ - хазарлар тұрады. Шиға мазхабын ұстанатын бұл қауым қазір аймақтағы діни қақтығыстан зардап шегіп отыр.
Ауғанстанды зерттеген ғалымның айтуынша, бұл елді басып алғанмен, ұстап тұру мүмкін емес екенін тарих әлденеше рет әйгілеген.
Тағы
